Jelle Ris is geschoold als autonoom kunstenaar, leraar basisonderwijs en onderwijskundige. Momenteel is Jelle Ris verbonden aan verschillende academische instellingen in Nederland, waaronder het NIVOZ, de Thomas More Hogeschool en de Willem de Kooning Academie. Op de pabo werkt hij als lerarenopleider beeldende kunst, terwijl hij op de WdKA pedagogiek en didactiek doceert aan leraren in opleiding. Daarnaast werkt hij als onderzoeker en schrijver bij het NIVOZ, waar hij onderzoek doet en schrijft over onderwijs gerelateerde onderwerpen.
Jelle’s diverse opleidingen en ervaringen in verschillende domeinen van het onderwijs hebben van hem een veelzijdige en deskundige pedagoog, onderzoeker en auteur gemaakt. In dit interview vertelt hij over zijn onderwijsaanpak, zijn relatie tot kunst en zijn doelen als docent.
Wat is jouw kennisgebied?
"Mijn kennisgebied is persoonsvorming/pedagogiek. Persoonlijke vorming gaat over het stimuleren van iemands verlangen om een autonoom denkend en handelend mens te worden. Het is een intrinsiek verhaal en je kunt niet bepalen hoe iemand zich moet ontwikkelen. Tegenwoordig zijn er door de secularisatie geen duidelijke richtlijnen meer voor ontwikkeling en opvoeding. Ik wil de vonk van ontwikkeling ontsteken door interessante onderwerpen en perspectieven aan te reiken, uitdagende activiteiten te organiseren en tijd en ruimte te bieden voor onderzoek en denken. Daarbij wil ik mijn studenten zoveel mogelijk ondersteunen en voeden, zodat zij gemotiveerd blijven. Ik onderbreek hen (door nieuwe onderwerpen te presenteren), vertraag hen (door oefening en reflectie), maar ik vertel hen niet wat ze moeten doen of hoe ze het moeten doen. Om hen in staat te stellen hun motivatie vast te houden, geef ik hen begeleiding en steun door middel van ondersteunend onderwijs en mentorschap."
Waarom ben je bij WdKA gaan werken?
"Ik ben in november 2021 bij WdKA (Willem de Kooning Academie) gaan werken. Ik had eigenlijk in 2020 op dezelfde functie gesolliciteerd en in 2021 was er weer een vacature. Ik studeerde van 2001 tot 2005 autonome beeldende kunst aan de WdKA, en later ben ik overgestapt naar het onderwijs. Ik kreeg de kans om drie mensen van DBKV samen met twee collega's van NIVOZ te interviewen voor het boek dat we schreven, waardoor ik meer betrokken raakte bij de academie. Mijn naam bleef hen bij en ze herinnerden zich mij toen ik weer solliciteerde.
Ik werk hier parttime, met 0,35 bij WdKA, waar ik lesgeef, zitting heb in het curriculum van DBKV en beoordelingscommissie van de WdKA, en stages begeleid. Daarnaast werk ik parttime bij de Pabo (0,3) en het NIVOZ (0,2). De banen vullen elkaar goed aan, waarbij pedagogiek de rode draad is. Goede praktijken die ik bij de Pabo zie, pas ik toe bij WdKA en omgekeerd. Daarnaast gebruik ik mijn ervaringen uit beide functies in mijn schrijven."
Wat vind je zo leuk aan lesgeven?
"Lesgeven is iets dat nieuwe mogelijkheden creëert. Het gaat erom een nieuwe generatie te voeden en hen te laten zien wat de wereld te bieden heeft, hen de kans te geven de toekomst vorm te geven zoals zij die voor ogen hebben. Dit gebeurt vanuit liefde voor de wereld en het goede daarin, met liefde voor het verleden en het heden. Ik wil deze liefde in mijn leerlingen aanwakkeren, hen inspireren om voor de wereld te zorgen en er verantwoordelijkheid voor te nemen. Vooral in deze tijden van conflict en verval is het belangrijk om in het onderwijs meer ruimte te maken voor pedagogie en liefde voor de wereld. Ik geef graag les vanuit een plaats van idealisme, met het geloof dat onderwijs een verschil kan maken in de wereld."
Wat definieert jou als tutor?
"Ik heb altijd geweten dat ik een voorbeeld kan zijn voor anderen. Ondanks mijn moeilijke jeugdervaringen heb ik die altijd goed kunnen verwerken, en ik wil anderen helpen hetzelfde te doen. Ik wil anderen inspireren, en dat doe ik door me kwetsbaar en open op te stellen, wat anderen ontwapent en het mogelijk maakt verbinding te maken.
Aan het begin van het jaar vroeg ik de eerstejaarsstudenten van de lerarenopleiding hoe ik de klas moest openen. Ze wilden meer over mij persoonlijk weten, dus hield ik een toespraak waarin ik heel eerlijk was over mijn eigen ontwikkeling. Ik benadrukte dat ik hier ben om hen te dienen, en ik streef ernaar mezelf in een positie van dienstbaarheid te plaatsen. Mijn studenten voelen zich vaak op hun gemak en veilig bij mij in de buurt, en ik denk dat dat komt door mijn openheid. Het is belangrijk om eerlijk naar jezelf te kijken en bereid te zijn om te leren en te groeien, zelfs als je voor uitdagingen staat. Als je bereid bent open te staan en te leren, word je een prettiger persoon om mee om te gaan. In plaats van anderen de schuld te geven, ben je in staat na te denken over je eigen daden.
Ik gebruik ook graag mijn eigen kunstwerken in mijn lessen, en ik probeer mezelf laagdrempelig en persoonlijk te maken. Zo laat ik soms mijn tekeningen zien van toen ik door een burn-out ging. Ik hoorde van mijn cursisten dat ze dat heel inspirerend vonden. Kwetsbaar opstellen is voor mij vanzelfsprekend, en ik geloof dat het belangrijk is om de schaamte weg te nemen.
Toen ik student Beeldende Kunst was, had ik een alter ego, compleet met bliksemschichtmuts, gouden blouses en trainingspakken. Ik zou mijn schilderijen halfnaakt presenteren, en ik zou de betrekkelijkheid van identiteit aantonen en het belang van het afwerpen van schaamte om een echte kunstenaar te zijn.
Als goede leraar is het belangrijk om een bepaald idee over de wereld en de mensen te hebben, en vanuit die filosofie te handelen. Ik daag mijn studenten graag uit door ze in het diepe te gooien, zoals toen ik een performance in een van mijn lessen verwerkte."
Hoe zou je jouw relatie met kunst omschrijven?
"In het verleden dacht ik dat ik een inspiratie kon zijn voor anderen door met kwetsbaarheid autobiografische kunst te maken. Ik kon echter ook heel ruw zijn. Ik balanceerde tussen twee uitersten - de kwetsbare ik die nadenkt en zich zorgen maakt, en de ruwe ik die de intuïtie volgt en wild te werk gaat. Ik herinner me schilderijen die ik tijdens een beoordeling met een honkbal vernielde.
Mijn kunst ging over het vertellen van mijn levensverhaal. Het ging over zelfvorming en socialisatie. Wat wordt ons opgelegd door de maatschappij, en hoe verhouden we ons daartoe? Ik was rebels en recalcitrant, op zoek naar nieuwe en open manieren van bestaan. Ik wilde nieuwe dingen in de wereld gooien. Toen was dat op een intuïtief niveau, maar nu ben ik meer pedagogisch geschoold. Ik doe nog steeds hetzelfde, maar met meer kennis en begrip.
Nu ik pedagogisch geschoold ben, zie ik dat mijn kunst toen al pedagogische waarde had. Ik probeer mijn eigen artistieke praktijk in de klas te brengen. Ik gebruik bijvoorbeeld truien om mijn lessen te ondersteunen en gesprekken op gang te brengen. Op de trui die ik nu draag staat "(Re)act & exist." Je bestaat in de wereld alleen door iets te doen. Ik had jarenlang een relatie waarin ik mezelf verloor. Toen het voorbij was, dacht ik erover na en kwam tot de conclusie dat ik mezelf niet meer was. Door jezelf te uiten, ben je het aan jezelf en anderen verplicht om jezelf te laten kennen. Je bestaat in dialoog met anderen. Je moet je niet inhouden, maar laten zien wie je bent.
Op de achterkant van het shirt dat ik nu draag staat "victima nulla," wat "nooit een slachtoffer" betekent. Je kunt altijd iets doen in situaties om geen slachtoffer te zijn. Het is een controversieel en uitdagend idee, maar ik geloof heilig in persoonlijke zeggenschap, zelfcontrole en verantwoordelijkheid. Ik kan niet alles controleren, maar ik kan me inleven in wat er gebeurt. Boos zijn op de wereld is zinloos. Je moet proberen zelf iets te doen en jezelf verantwoordelijk houden. Hoezeer je objectief gezien ook een slachtoffer lijkt, je kunt altijd proberen iets te doen.
De truien ondersteunen de filosofie van waaruit ik handel, lesgeef en leef. Jezelf laten zien, een persoon willen zijn, bereidheid, de jonge generatie leiden, ruimte geven om te groeien, opvoeden maar ook loslaten en weer vertrekken."
Wat is jouw doel als docent?
"Als tutor is het mijn doel om de nieuwsgierigheid van mijn studenten aan te wakkeren en hen aan te moedigen om nieuwe ideeën en perspectieven te verkennen. Wanneer iemand geïnteresseerd raakt in en begint met zelfgestuurd leren door actief op zoek te gaan naar nieuwe informatie, brengt dat mij grote vreugde. Ik geloof dat onderwijs een liefde voor de wereld kan kweken, en als ik die liefde zie groeien bij mijn leerlingen, heb ik het gevoel dat mijn taak volbracht is en dat ik klaar ben om verder te gaan. Hoewel afscheid nemen van mijn leerlingen soms bitterzoet is, omdat ik om hen ben gaan geven, is het ook een mooi moment. Ik wil mijn leerlingen veel zorg en steun geven, en hen zien opbloeien is ongelooflijk lonend."
Wat is jouw inspiratiebron?
"Mijn inspiratiebronnen zijn vooral filosofen, zoals Gert Biesta en Jan Masschelein. Zij zijn voor mij een grote inspiratiebron geweest omdat zij mij hebben laten zien dat wat ik intuïtief deed als kunstenaar (recalcitrant zijn), iets is waarover hele denkscholen hebben geschreven. Deze denkrichtingen, kritische theorie genoemd, ontstonden als reactie op het rationalisme van de Verlichting van Kant, dat suggereerde dat alles logisch is en gemaakt kan worden. Door de eerste wereldoorlog liet 'de rationele mens' de mensheid duidelijk in de steek. De kritische theoretici reageerden op het kapitalisme en de massacultuur en bekommerden zich om het individu, de creativiteit en de rechtvaardigheid. Als je je alleen richt op zaken die controleerbaar en meetbaar zijn, mis je belangrijke zaken die niet te kwantificeren of vast te leggen zijn, en die uiteindelijk verdwijnen. Intuïtie en gevoel zijn waardevol, net als kunst."
Wat is iets dat de meeste studenten niet van je weten en dat je graag zou willen delen?
"Ik ben gevoelig en gemakkelijk ontroerd, en ik heb de neiging om gemakkelijk te huilen als ik geluk, verwondering of vreugde ervaar. Dit is misschien onverwacht van mij bij het bespreken van theorie en filosofie, maar misschien ook niet. Bovendien ben ik een fervent verzamelaar van hip-hop muziek, wat misschien ook tegen de verwachtingen van mensen over mij ingaat omdat hip-hop muziek vaak in strijd is met de filosofieën die ik met mijn studenten deel. Aan de andere kant is hip-hop ook een belangrijk tegengeluid."
